[1] Шейх ‘Абдул-Қадирдің өмірбаяны мен айтқан сөздері, оның шәкірттерінің ұсынған мағлұматтардың негізінде дайындалды. Қараңыз: “әл-Му’жәм әл-жәми’ фи таражимил-‘уләмә уә таләбәтил-‘илм әл-му’асырин”.

[2] «Мәнһәж» сөзінің мағынасы туралы № 11-ші сілтемеден қараңыз.

[3] «Сәләфия» термині туралы егжей-тегжейлі «“Сәләфия” термині бидғат па?» атты еңбекті қараңыздар.

[4] Міне, осы қасиет нағыз ғалымдардың сипаты. Аллаһ Тағала былай дейді: «Бірақ тәрбиелеуші ұстаз (раббәнийюн) болыңдар, өйткені сендер Кітапты үйретесіңдер және оны зерттеп үйренесіңдер» (Әли ‘Имран сүресі, 79-аят). Имам әл-Бухари «Тәрбиелеуші ұстаз болыңдар» деген сөздерге қатысты Ибн ‘Аббәс былай деп айтқанын жеткізеді: “Яғни дана ғалымдар”. Имам әл-Бухари айтады: “Былай айтылды: «Тәрбиелеуші ұстаз» (раббәни) – бұл адамдарды оқыту барысында үлкен білімге көшуден бұрын алдымен ең кішкентай білімнен бастайтын ғалым”. Қараңыз: “Сахих әл-Бухари” 1/345.

[5] Шейхтің көзінше бұлай ету - өте ұят нәрсе, әрі аса қайтарылған іс. ‘Али ибн Әбу Талиб білім ізденуші өзін ғалымдардың қасында қалай ұстау керек екенін түсіндіріп былай дейді: “Ешқашан оған: “Менің естуім бойынша, пәленше былай-былай деп жатыр” немесе “Түгеншенің көзқарасы сенің айтқаныңа сәйкес келмейді” – деп айтпа, оның көзінше басқа білім иелерін сипаттама”. Ибн ‘Абдул-Бәрр 1/129.

[6] Көпшілік әл-Әрнаут деген есіміне байланысты осылай есептейді. Олардың ойынша, бұл екеуінің фамилиясы. Соныман қатар, бұлай ойлауға себеп болған – кей кезде шейх ‘Абдул-Қадир шейх Шу’айб әл-Әрнаутпен бірге хадистің сенімділігін анықтаумен айналысқан.

[7] Шейхтің (оны Аллаһ рахым етсін) қайтыс болуында екі ізгі өлімнің белгісі бар: біріншісі, жұма күні қайтыс болғандығы; екіншісі, маңдайында тердің тамшылары болғандығы. Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай дейді: «Жұма күні немесе жұма күнінің түнінде қайтыс болған мұсылманды Аллаһ Тағала міндетті түрде қабір азабынан сақтайды». Ахмад 6582, әт-Тирмизи 1084, әл-Фәсауи 2/520. Бұл хадис бірнеше риуаятпен жеткен, соған байланысты хафиз әс-Суюты мен шейх әл-Әлбәни хадисті жақсы деді. Қараңыз: “Тухфәтул-әхуәзи”. Сондай-ақ пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай дейді: «Мүмін адам маңдайы терлеген күйі о дүниелік болады». Ахмад 5/375, ат-Тирмизи 982. Хадистің сенімділігін имам Әбу ‘Иса әт-Тирмизи, әл-Хәким, әз-Зәһәби мен әл-Әлбәни растады.

[8] Аллаһ Тағала шейхке он бір сәби сыйлады, оның сегізі ұл, үшеуі қыз.

[9] Имам Ахмад әдемі айтқан: “Біз (Сүннетті ұстанушылар) бен сендердің (бидғат жақтаушылары) арамыздағы айырмашылық – жаназа намаз”, яғни қайтыс болған адамды құрмет тұтып жаназа намазын оқитындардың саны.

[10] Шейхул-Ислам Ибн Тәймия «әһлю-Сунна уәл-жәмә’а» термині туралы былай дейді: “Бұл Аллаһтың Кітабы мен Оның елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетін, сондай-ақ муһажирлер мен ансарлардың қатарындағы алғашқы буын өкілдерінің бірауызды келісімін, әрі оларға шынайы түрде ілескендердің жолын қатты ұстанатындар”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 2/375.

Ибн Тәймия тағы былай дейді: “Бидғат бөлінушілікпен (фурқа) байланысты, ал Сүннет бірлікпен (әл-жәмә‘а) байланысты. Міне, сондықтан айтады ғой: «әһлюс-Сунна уәл-жәмә’а» (Сүннет пен бірліктің жақтастары) мен «әһлюл-бид’а уәл-фурқа» (бидғат пен бөлінушілік жақтастары)”. Қараңыз: “әл-Истиқамә” 1/42.

[11] Мәнһәж – бұл Аллаһтың бұйрығын жер бетіне орнату әдістемесі, жолы. Көптеген надандар пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мәнһәжына ергендерді – мәнһәжисттер деп мазақ қылады. Олар Аллаһ және Оның пайғамбары (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) атап өткен терминді мысқылдап күліп жүр. Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай дейді: «Сендердің араларыңда, Аллаһ қанша қаласа, сонша (уақыт бойы) пайғамбарлық болады, кейін Аллаһ оны тәмәмдағыса келген кезде аяқтайды (тәмәмдайды). Содан кейін, Аллаһ қанша қаласа, сонша (уақыт бойы) пайғамбарлық мәнһәжына (жолына) сәйкес халифат басқаруы болады, кейін Аллаһ оны тәмәмдағысы келген кезде аяқтайды (тәмәмдайды)». Ахмад, әл-Бәззар, әт-Табәрани. Хафиз әл-‘Ирақи мен шейх әл-Әлбәни хадистің сенімділігін растады. Қараңыз: “әс-Силсилә әс-сахиха” 5.

Аллаһ Тағала Өзінің пайғамбарының мәнһәжына қарама-қарсы келетіндерге былай деп ескертеді: «Пайғамбардың әміріне қайшы келетіндер өздеріне фитна келуден және ұлы азап келуден сақ болсын!» (ән-Нур сүресі, 63-аят).

Хафиз Ибн Кәсир айтады: “Мұндағы «пайғамбардың әмірі» деген сөз – пайғамбардың жолы, мәнһәжы, Сүннеті, шариғаты дегенді білдіреді”. Қараңыз: “Тәфсир Ибн Кәсир” 4/356.

[12] Шейх ‘Абдул-Қадир имам әл-Бухари мен Муслимдердің (Аллаһ оларға рахым етсін) «әл-Жә-ми’ әс-Сахих» жинақтарында келген хадистердің сенімділігі туралы сөз қозғамайды, себебі бұл жинақтардағы хадистер айрықша ең жоғары сенімділік дәрежесімен ерекшеленеді.

[13] Қатада (Аллаһ оны рахым етсін): “Бүкіл пайғамбарлардың діні бір, ал шариғаттары әртүрлі”, - деген. әт-Табәри 9544.

[14] Тағут – бұл Аллаһтан басқа құлшылық қылынатын тәңірдің барлығы. Қазіргі кезде бұл сөз шала сауатты мұсылмандардың арасында өте кең таралған, олар бұл сөзді барлық нәрсеге қатысты қолдана береді, әсіресе араб елдерінің басшыларын осылай атайды. Бұл сөзді адамға қаратып айту дегеніміз – оны кәпір деп атаумен тең. Осы сөзді адамға қаратып айту үшін мынаның бірі болуы керек: өзіне құлшылық қылғанға разы болса немесе өзіне құлшылық қылуға адамдарды шақырса, оған мысал – перғауын; ғайыпты білемін деп мәлімдесе, оған мысал – сәуегейлер, балшылар, құмалақшылар мен сиқыршылар; Аллаһтың түсіргенімен үкім етпейтін, әрі бұны рұқсат етілген деп есептеп немесе шариғаттан артық заң бар деп санаса. Алайда, адамның өзінің ықтиярынсыз оған құлшылық қылатын болса, оны тағут деп атауға болмайды, оған мысал ретінде христиандар ‘Иса (оған сәлем болсын) мен оның анасы Мәриямға, олардың қалауынсыз құлшылық қылады. Қараңыз: шейх Мухаммад ибн ‘Абдул-Уәһһәбтің “Мә’нә әт-тағут” 9-24 кітабына шейх Салиха әл-Фәузанның түсіндірмесі.

[15] Перғауын мен оның әскері туралы айтылып жатыр.

[16] Шейх Ибн ‘Усәймин айтады: “Әһлю-Сунна уәл-жәмә’а – олар біздің үмметіміздің сәләфтары, әрі кім пайғамбар мен оның сахабаларының жолын ұстанатын болса, онда ол сәләфи болып табылады!” Қараңыз: “Шарх әл-‘ақида әл-уәсатыя” 1/314.

Шейх Бәкр Әбу Зайд айтады: “Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жолында нық тұрған, әрі «әс-сәләф» немесе «әс-сәләфиюн» деп аталатын ізгі ата-бабалардың (әс-сәләфу әс-салих) жолында деп есептелсе және өзін соларға телитін адам – сәләфи болып саналады”. Қараңыз: “Хукмул-интимә” 36.

[17] Шейх ‘Абдул-Қадир нұсқаған бұл жер аса маңызды. Көптеген мұсылмандар «біз Құран мен Сүннетті ұстанамыз» деп мәлімдейді, алайда олар үшінші маңызды шартты яғни Құран мен Сүннетті әркім өз қалағанындай түсіну емес, керісінше оны тек сәләфтар түсінгендей түсіну қажет екендігін білмейді. Осы маңызды шартты Аллаһ пен Оның елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) талап етеді. Аллаһ Тағала былай дейді: «Ал кімде-кім өзіне тура жол айқындалғаннан кейін пайғамбардың жолына қарсы келіп, әрі мүміндердің жолына ермесе, онда біз оны бұрылған жағына бұрамыз да, Тозаққа саламыз. Ол нендей жаман орын!» (ән-Ниса сүресі, 115-аят). Тағы Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай дейді: «Яһудейлер жетпіс бір ағымға бөлінді, христиандар – жетпіс екі ағымға бөлінді. Ал менің үмметім жетпіс үш ағымға бөлінеді. Жетпіс екісі Тозақта, ал біреуі Жаннатта». Одан: «Әй, Аллаһтың елшісі, ол құтылған топ кімдер?», – деп сұрады. Сонда Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Олар менің және сахабаларымның артынан ергендер», – деп жауап берді. Ахмад 4/102, Әбу Дәуд 2/503. Сенімді хадис. Қараңыз: «әс-Силсилә әс-сахиха» 203, 204.

Сондай-ақ, Ибн ‘Аббәс хауариждермен тартысқан кезде: “Мен сендерге пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларынан – муһажирлер мен ансарлардан және оның ағасының баласының (‘Али) атынан келдім. Құран оларға түсірілді және олар оның мағынасын сендерден жақсырақ біледі, ал сендердің араларыңда олардың біреу де жоқ!” – деген. Ахмад 1/621, әл-Хәким 2/150. Сенімді иснад.

Айтылған дәйектердің барлығы салиқалы сәләфтардың түсінігіндегі Құран мен Сүннетке ерудің маңыздылығын білдіреді. Әрбір мұсылман адам Исламға өз көзқарасымен қарамауы керек, керісінше кез-келген иман келтірген адам Ислам дінін тек сәләфтардың түсінігімен түсінуі тиіс. Себебі, Исламды «өзінше» түсіну бүлік шығаратын көптеген ағымдар мен адасқан секталарды туғызды!

[18] Аллаһ елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «Сүннеті» дегеніміз – бұл оның бүкіл сөздері, істері және мақұлдаулары, әрі бұларлық барлығы сенімді хадистерді баяндалған. Көптеген мұсылмандар «Сүннет» сөзінің шынайы мағынасын түсінбейді, әрі оны тек пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) істеген сыртқы іс-амалдарымен шектейді. Негізінде ізгі ата-бабаларымыздың түсінігіндегі «Сүннет» – бұл алғашқы мұсылмандар ұстанған сенім (‘ақида) мен жол (мәнһәж). Шейхул-Ислам Ибн Тәймия айтады: “Сүннет – бұл пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сенімі (‘ақида), сөзі мен ісі”. Қараңыз: “әл-Хамәуия” 2.

Хафиз Ибн Ражәб айтады: “Біздің үмметтің имамдары «Сүннет» сөзінің астарында күдіктер мен көңіл-қалауынан аулақ болған пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мен сахабалардың жолын айтатын. Кейіннен «Сүннет» сөзі Аллаһқа, періштелерге, Кітаптарға, елшілерге, Қиямет Күнге және тағдырға иман келтіру мәселесіндегі бұрмалаулардан тазарту мақсатында қолдана бастады, сонымен қатар оған сахабалардың артықшылықтары және т.б. мәселелер кіреді. Сондай-ақ осы тақырыптарға байланысты жазылған кітаптар «Сүннет» атауын ала бастады. Бұл ғылымның «Сүннет» деп аталауының себебі – оның аса маңыздылығы еді. Кімде-кім осы кітаптардағы нәрселерге қарсы келсе, өзін қасіретке тастағанмен тең”. Қараңыз: “Кәшфул-курбә” 1/320.

Шынайы Ислам – бұл Сүннетке сай Ислам, міне, сондықтан өз кезеңінің Сүннет имамы болған әл-Бәрбәһәри былай дейді: “Біліңдер, Ислам – бұл Сүннет, ал Сүннет – бұл Ислам және екеуі бір-бірінсіз болуы мүмкін емес”. Қараңыз: “Шәрху-Ссунна” 34.

Юнус ибн ‘Убәйд былай дейді: “Бүгінгі күні кейбіреулердің Сүннетке шақырғаны таң қалуға лайықты, бірақ одан да қатты таң қалдыратыны – біреулер осы шақыруға жауап беріп, Сүннетті қабылдап жатқаны!” Әбу Ну’айм “әл-Хилия” 3/21.

Егер Сүннетке шақыру және оған еру 1200 жыл бұрын таң қалу сезімін тудырып жатса, онда бұл нәрсе біздің кезімде қалай таң қалу керек екенін елестету өте қиын!

[19] Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) дін туралы айтқан барлық сөздері Аллаһтан түскен уахи. Шейх Шәмсул-Хаққ ‘Азым Әбәди (Аллаһ оны рахым етсін) «‘Аунул-Мә’буд» кітабында былай деп жазды: “Кейбіреулер пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сөзі ретінде айтып жүрген: «Егер сендерге хадис жетсе, оны Құранмен салыстырыңдар, егер сәйкес келсе қабылдаңдар» деген сөзге келер болса, бұл – ешқандай негізі жоқ өтірік!” Имам әш-Шәфи’и айтады: “Сенімді хадис Құранға қайшы келуі мүмкін емес, бірақ жеке (хасс) немесе жалпы (‘амм), күшін жоюшы (нәсих) немесе күші жойылған (мәнсух) аяттардың мағынасын түсіндіруі мүмкін”. Қараңыз: “әл-Әдәб әш-шәр’ия” 1/737.

[20] Бұл пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әміріне қарсы келген кез-келген адамға қатысты, тіпті белгілі бір имамның сөзіне еріп қайшы келсе де. Хафиз Ибн Ражәб айтады: “Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұйрығы жеткен әрбір адамға осы естігенін жұртқа жеткізіп, осыған еруге шақыру міндетті (уәжиб), тіпті егер бұл танымал пікірге қайшы келсе де, өйткені кез-келген танымал адамнан гөрі пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ұлықтау мен еліктеуге лайықты”. Қараңыз: “Иқазул-хамәм” 93.

Ибн ‘Аббәс айтады: «Пайғамбардың (Аллаһтың оған салауаты мен сәлемі болсын) сөзінен басқа, кез-келген адамның сөзі қабылдануы да, жоққа шығарылуы да мүмкін». әт-Табәрани “әл-Кәбир” 11/339. Хафиз әл-‘Ирақи иснадын жақсы деді.

Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деді: «Тіпті егер Мұса жіберілсе және сендер мені тастап оның ізінен еріп кетсеңдер, онда адасушылыққа түсер едіңдер!» әл-Бәйхақи «Шу’абул-иман». Жақсы хадис. Қараңыз: «Сахихул-жәми’» 5308.

Егер Мұса пайғамбар (оған сәлем болсын) туралы осылай айтылса, онда Аллаһ елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әміріне қайшы келіп, оның қасында титімдей де салмағы жоқ қарапайым адамға ерген адам туралы не айтуға болады?!

[21] Мәймун ибн Михран (Аллаһ оны рахым етсін) осы аят туралы былай дейді: “Аллаһқа жүгіну – бұл дегеніміз Құранға қайтару, ал елшіге (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жүгіну – бұл дегеніміз Сүннетке қайтару”. Қараңыз: “әл-Ибәнә” 1/74.

Шейх Ибн әл-Қайим (Аллаһ оны рахым етсін) айтады: “Егер Аллаһтың Кітабы мен Оның елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетінде бүкіл келіспеушіліктің түсіндірмесі болмағанда, онда Аллаһ Тағала келіспеушілікке түскен кезде Құран мен Сүннетке жүгініңдер деп бұйырмас еді!” Қараңыз: “И’ләмул-муәқи’ин” 1/49.

[22] Осы аятт Сүннетке жүгінбей Құранды толық түсіну мүмкін емес екенін көрсетеді, өйткені, егер Құранның жалғыз өзі ғана жеткілікті болғанда, онда Аллаһ Тағала пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оны түсіндіруді бұйырмас еді.

[23] «Ізгі халифалардың Сүннетін» деген сөз төрт халифаның істеген әрбір амалы міндетті түрде еру керек болған Сүннет дегенді білдірмейді. Негізінде пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) дінді халифалар бастаған сахабалардың түсінігімен түсінуді меңзеп тұр, себебі имам әл-Қари айтқандай, олар Сүннетті барлығынан артық білген әрі өте жақсы түсінген. Қараңыз: “Мирқатул-мәфәтих” 1/199. Шейхул-Ислам Ибн Тәймия (Аллаһ оны рахым етсін) былай дейді: “Ізгі халифалардың сүннетіне келер болсақ, оның астарында олардың пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетінен жасағандары ғана айтылады! Пайғамбардан (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) басқа ешкім дінде парыз етілмегенді парыз ете алмайды; тыйым салынбағанды тыйым сала алмайды; мустахаб етілмегенді мустахаб ете алмайды; макрух етілмегенді макрух ете алмайды және рұқсат етілмегенді рұқсат ете алмайды!” Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 1/282.

Шейх әл-Мубәракфури (Аллаһ оны рахым етсін) былай деген: “Ізгі халифалардың сүннеті деп тек пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетіне сай келгенін айтамыз”. Қараңыз: “Тухфәтул-әхуәзи” 3/50.

[24] Исламда бірауызды келісім (әл-ижмә’) Исламда дәлел ретінде Құран мен Сүннеттен кейін үшінші орында тұрады. Алайда, ижмә’ деп аталған нәрсенің барлығы шыныменде ижмә’ бола бермейді. Өкінішке орай, кейбіреулердің ғалымдар арасында келіспеушілік болған белгілі бір пікірде, тіпті қате пікірде ижмә’ бар дейтінін талай рет естіп жүрміз. Имам Ахмад былай деген: “Кімде-кім ижмә’ туралы мәлімдесе – сол өтірікші!” Қараңыз: “әл-Мәсаиль” 390.

Шейх Ибн әл-Қайим былай деп жазған болатын: “Ислам имамдары Құранды Сүннеттен жоғары, ал Сүннетті ижмә’тан жоғары қоятын еді және олар ижмә’ты үшінші орынға қоятын. Әш-Шәфи’и: «Білімді үш деңгейі бар: біріншісі – Құран, екіншісі – сенімді Сүннет, содан кейін Құран мен Сүннетте жоқ ижмә’» деген”. Ибн әл-Қайим тағы былай дейді: “Имам Ахмад ешкімнің ісін де, пікірін де, қиясты да, сахабалардың сөздерін де, өзі атын білмейтін қандай да бір нәрсені де сенімді хадистен жоғары қоймаған! Ал адамдар болса, соңғысын ижма` деп есептеп, оны сенімді хадистен жоғары қояды. Осындай ижма`тармен жүретіндердің барлығын имам Ахмад өтірікші деп санаған. Өзі де бұндайды сенімді хадистен жоғары қоймайтын. Имам әш-Шафи`идың де жағдайы осындай еді. Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) имам Ахмад үшін және басқа да барлық хадис білгірлері үшін өтіріктен шығарылған ижма`тан артық болып табылады” (Қараңыз: “И’лямул-муаққи’ин” 1/32-33).

Шейх Сиддық Хасан Хан (Аллаһ оны рахым етсін) айтады: “Белгілі бір мазхабтың кейбір өкілдері өз мазхабының жақтастарының бірауызды келісімі – бұл ижмә’ деп есептейді. Бұл тым үлкен пасықтық”. Қараңыз: “әс-Сиражул-уәхаж” 1/3.

[25] Сәләфтардың артықшылығы туралы Құран мен Сүннетте көптеген нұсқаулар бар. Уәсил ибн Әсқа’адан (Аллаһ оған разы болсын) жеткен хадисте Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай дейді: «Мені көріп, әрі қасымда жүргендер араларыңда болғанша сендер игілікте боласыңдар. Аллаһпен ант етейін, мені көріп, әрі қасымда жүргендерді көріп, олардың қасында жүргендер араларыңда болғанша сендер игілікте боласыңдар». Ибн Әбу ‘Асым 1522, әт-Табәрани 22/85. Сенімді хадис.

[26] Мәлик ибн Динәр ақиқат айтты: “Осы өмірдің иелері бұл өмірден ондағы ең жақсы нәрсенің дәмін татпай кетті”. Одан: “Әй Әбу Яхья, ол не нәрсе?” – деп сұрады. Сонда ол: “Аллаһ Тағаланы тану!” – деп жауап берді. Әд-Динури 1879, Әбу Ну’айм 2/358.

[27] Аллаһ Тағаланың Есім-Сипаттарын аяттардағы анық, әрі айқын нұсқауларды теріске шығарып тәпсірлеу, мәселен, қол, табан, жіліншік, сөйлеу, есту, көз, Таққа көтерілуі сияқты сипаттарды тәпсірлеу – Исламда көптеген ағымдардың пайда болуына әкеп соқтырды. Біреулері Аллаһтың осы сипаттарын Оның жаратылыстарына ұқсатты, ал басқалары, өз пікірлері бойынша, Аллаһты жаратылыстарға ұқсатудан пәктейміз деп осы сипаттарды жоққа шығара бастады. Сәләфтар жолына еретіндер осы аталған бірінші топқа да, екінші топқа да қатысы жоқ. Шейх ‘Абдул-Қадир түсіндіргендей, сәләфтардың жолына ілесетіндер Аллаһтың Өзі және Өзінің пайғамбары (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) нұсқаған бүкіл сипаттардың кейіпін елестетпестен мойындайды, иман келтіреді.

[28] Әһлю-Сунна уәл-жәмә’а бойынша, «иманның» анықтамасы міне осындай. Және осы анықтама ең толық әрі жалғыз дұрыс анықтама болып табылады. Қараңыз: «Тасхил әл-интифә’ би мәтн әл-‘Ақида әт-Тахауия» 37-38.

Иман – сенім, сөз және амалдан тұратынына, әрі ол көтеріліп, азаятынына көптеген Құран аяттары мен пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) хадистері нұсқау бола алады. Алайда, иманның құрамдас бөліктерінің барлығын қамтитын бір-ақ хадис келтірсек жеткілікті болар. Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) былай дейді: «Иманның жетпістен астам тармағы бар, оның ең жоғарғысы “Лә иләһә иллә-Ллаһ” сөзін айту, ең төменгісі – жол үстінен зиян тигізетін нәрсені алып тастау, ұялу да иманнан». әл-Бухари 9, Муслим 35.

Са’ид ибн Жубәйр, Хасан әл-Бәсри мен Суфьян әс-Саурилер былай деген: “Сөздер амалсыз қабыл етілмейді. Сөздер мен амалдар дұрыс ниетсіз қабыл болмайды. Сондай-ақ, сөздер, амалдар және ниеттер Сүннетке сай келмейінше қабыл етілмейді”. әл-Ләләкәи “И’тиқаду әһли-Ссунна” 1/57, Ибн әл-Жәузи “Талбису Иблис” 9, әз-Зәһәби “Мизанул-и’тидал” 1/90.

Имам әл-Бухари (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) айады: “Мен білімді мыңнан астам ғалымнан жаздым! Әрі иман – бұл сөздер мен амалдар деп айтатындарынан ғана жаздым. Иман – бұл тек сөз ғана деп айтатындарынан жазған жоқпын”. Қараңыз: “Усулю и’тиқади әһли-Сунна” 5/889.

Хафиз Ибн ‘Абдул-Бәрр (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) былай деген: “Иман – бұл сөздер мен амалдар және ниетсіз ешқандай амал жоқ екендігіне фиқһ пен хадис ғұламалары бірауызды келісімде. Олар иман Аллаһқа бағыну арқылы көбейеді және Оған бағынбау арқылы азаяды деп есептейді”. Қараңыз: “әт-Тамхид” 9/238.

Амалдар иман атаулысына кірмейді деп мәлімдейтіндерге келер болсақ, бұл – муржилердің мазһабы, әрі иман көбеймейді де, азаймайды дейтіндер – муржилердің, хауариждердің және му’тазилилердің мазһабы. Сәләфтар мұндайдан қатты қайтарып, оны бидғат деп атаған. Имам Абу Ханифа (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) сондай пікірді ұстанған. Қараңыз: «Китаб әл-уәсыя» 3. Мұндай өрескел қателігіне қарамастан ұлы имам Абу Ханифа муржи емес, сондай-ақ хафиз Ибн ‘Абдул-Бәрр кейіннен Абу Ханифа ол пікірден бас тартқаны туралы хабарлайды. Қараңыз: «ат-Тамхид» 9/247.

[29] Яғни ондай адамдар өздерінің жасап жатқан бойұсынбаушылығы мен күнәларын Аллаһтың Тағдырымен ақтағысы келеді.

[30] Кез-келген мұсылманның, ол тақуа болсын немесе күнәһар болсын, артынан намаз оқуға болады, егер ол имам намазды бұзатын элементтерді тастап қоймаса. Бұл мәселеде көптеген мұсылмандар шектен шығып жатады: біреулері имамның қандай ақидада екенін білмесе – артынан ұйымайды, басқалары күнәһардың артынан намаз оқымайды. Ал мұсылмандарды күпірлікте айыптайтын такфирилер имамның Исламына күдіктеніп, оның артынан қалай ұйыю керек екеніне байланысты тіпті тұтастай жүйе ойлап тапқан немесе кейбіреулері имамның артынан жалғыз өзі оқып тұрғандай ниет етіп ұйыйды. Мұның барлығы сөзсіз Исламда ешқандай негізі жоқ адасушылық. Хасан әл-Басриден (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) бидғатты ұстанатын адамның артынан намаз оқу туралы сұрағанда, ол: “Оқы, ал оның бидғаты өзінде қалады”, - деді. әл-Бухари 1/238.

Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) былай деді: «Сендердің имамдарың сендер үшін және өздері үшін намаз оқиды. Егер олар бәрін дұрыс істесе – сендерге де, өздеріне де сауап, ал егер олар қателессе, сендерге бәрі-бір сауап, ал олардың қателіктері өздеріне қайтып оралады». әл-Бухари 1/235.

Шейхул-Ислам Ибн Тәймия (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) былай деген: “Егер намаз оқушы имамның бидғатшы, бидғатқа шақырушы немесе анық күнәһар (фәсиқ) екенін білсе, әрі ол мешіттің тұрақты имамы болса (имам ратиб), әрі жұма намазға немесе айт намаздарға басқа имамды қоюға мүмкіндік болмаса, сондай-ақ ол имам ‘Арафат күні намазды өткізуші болса және т.б. болса, онда мұсылмандар оның артынан ұйюы қажет. Осы алғашқылар (сәләф) мен кейінгілердің (халәф) пікірі”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә”, 23/352.

Ибн Тәймия тағы былай деген: “«Мен білетін адамның артынан ғана намаз оқимын» деген адамның сөзі – наданның (жәһил) сөзі, ондайды бірде-бір имам айтпаған”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә”, 23/351.

Имам Ибн Қудамә (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) айтады: “Исламында күдік бар адамның артынан намаз оқу дұрыс (жарамды) болып табылады”. Қараңыз: “әл-Муғни” 2/190.

Имам Ибн Әбил-‘Изз (Аллаһтың оған мейірімі жаусын) айтады: “Жамағат намазын орындаушы адамға имамның ақидасы қандай екенін білу шарт емес”. Қараңыз: “Шарх ‘ақида әт-Тахауия” 309.

[31] Бұл мәселеде әһлю-Сунна арасында ешқандай келіспеушілік жоқ. Қараңыз: имам Ахмадтың “Усулю-Ссуннасы” 35, әл-Халләлдің “әс-Суннасы”, хафиз Әбу Бәкр әл-Исмә’илдің «Ақидату әимәти әһлил-хадисі» 24.

[32] Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) былай деді: «Әбу Бәкр Жәннатта, ‘Умар Жәннатта, ‘Усман Жәннатта, ‘Али Жәннатта, Талха ибн ‘Убәйдуллаһ Жәннатта, әз-Зубәйр ибн әл-‘Ауәм Жәннатта, ‘Абдур-Рахман ибн ‘Ауф Жәннатта, Са’д ибн Әбу Уаққас Жәннатта, Са’ид ибн Зайд Жәннатта және Әбу ‘Убәйда ибн әл-Жәррах Жәннатта». Ахмад, әд-Дыя әл-Мәқдиси, Ибн Әбу Шәйбә, Әбу Ну’айм. Сенімді хадис. Қараңыз: «Сахихул-жәми’» 50.

Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисте тек осы он адам ғана Жәннатпен сүйіншіленгенін білдірмейді, өйткені басқа көптеген хадистерде басқа да Жәннатпен сүйіншіленген сахабалар айтылады. Мысалы, ‘Абдуллаһ ибн Сәләм, Жә’фар ибн Әбу Талиб, Хадижа, Фәтыма, Хасан мен Хусайн және көптеген сахабалар (Аллаһ олардың барлығына разы болсын) көзі тірісінде Жәннатпен сүйіншіленген. Дей тұрғанмен бәрі-бір де жоғарыдағы он сахаба қалған басқа сахабалардан гөрі артықшылыққа ие.

[33] Сонымен қатар, Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) былай деген: «Сахабаларыма тіл тигізетін адамға Аллаһтың, сондай-ақ періштелер мен бүкіл адамдардың лағінеті болады». әл-Халләл 3/515, әл-Хатыб 14/241. Жақсы хадис. Қараңыз: “әс-Силсилә әс-сахиха” 446. Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) былай тағы былай дейді: «Егер менің сахабаларым туралы сөз қозғалса – үндемеңдер». әт-Табәрани 10448. Сенімді хадис. Қараңыз: «Сахихул-жәми’» 34. Бұл сахабалардың арасында болған фитнаны талқыламауға пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) қатал түрдегі ескертуі. Ал ‘Али мен Му’ауияның арасындағы болған нәрсені пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) алдын-ала айтып кеткен еді және бұл Аллаһ Тағаланың жазған тағдыры. Бұл екі топ та ақиқатқа ерген еді, бірақ әһлю-Сунна ғалымдары айтқандай, Му’ауия және оның жақтастарына қарағанда ‘Али мен оның жақтастары ақиқатқа жақынырақ болды, себебі мұны айғақтайтын пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) көптеген сөздері бар. Қараңыз: имам Ибн әл-‘Араби “әл-‘Ауәсым” 307, имам ән-Нәуәуи “Шарху Сахих Муслим” 7/168, шейхул-Ислам Ибн Тәймия “Мәжму’ул-фәтәуә” 4/467.

Сахабалар бір-бірімен соғысқан «түйе шайқасына» келер болсақ, бұған себеп хауариждер мен бүлікшілер, олардың ішінде ‘Абдуллаһ ибн Саба, Салим ибн Са’ләбә, Шурейх ибн ‘Ауф және т.б. сияқты яһудейлері болды. Шейхул-Ислам Ибн Тәймия айтады: “Мұсылмандар шайқасқа түскісі келмеді. Түйе шайқасы олардың еркінен тыс басталып кетті. ‘Али, Талха және әз-Зубәйр мәселені бейбіт жолмен шешуді және мүмкіндігінше ‘Усманның өліміне қатысқан адамдардан кек алуға келісті. Сөзсіз ‘Али ‘Усманның қайтыс болғанына разы болмады және оның өлтірілуіне қатысқан жоқ. Ол тіпті: “Аллаһпен ант етемін, мен ‘Усманды өлтірген жоқпын да, оны өлтіргендерге көмектескен де жоқпын!” – деді. Еш күдіксіз, ол осы сөздерді айтқанда шынайы айтты. ‘Али Талхамен және әз-Зубәйрмен ‘Усманды өлтіруге қатысқан адамдардың барлығыны жазалауға өзара келісіп қойғандығына ‘Усманды өлтіргендер қатты тынышсызданып мазасы кете бастады. Сөйтіп олар Талха мен әз-Зубәйрдің лагеріне шабуылдады, ал Талха мен әз-Зубәйрдің жақтастары ‘Алидің әскері опасыздықпен шабуыл жасады деп ойлады. Олар қорғанып, ‘Алидің лагеріне бас салды. Шайқас сахабалардың еркінен тыс болды. ‘Айшаға келер болсақ, ол шайқасқа да қатысқан жоқ, шабуылдауға да бұйрық берген жоқ”. Қараңыз: “Минһәжу-Ссунна” 2/185. Ибн Тәймия тағы былай дейді: “Шайқасқа түскісі келгендердің көбісі мұсылмандардан қан төгуді тоқтатуын талап еткен ‘Алиге де, Му’ауияға да бағынғысы келмеді. Алайда, көбінесе солай болады ғой, бүліктің оты лаулаған шақта оны тіпті басшы да сөндіре алмайды”. Қараңыз: “Минһәжу-Ссунна” 2/224.

Ибн ‘Аббәс айтады: “Мұхаммедтің (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) бірде-бір сахабасына тіл тигізбеңдер, өйткені шын мәнінде, Аллаһ Тағала олардың арасында шайқас болатынын біле тұра олар үшін кешірім сұрауды бұйырды!” әл-Ләләкәи “Шарху усули и’тиқад әһлю-Сунна уәл-жәмә’а” 7/124.

[34] «Мен сахабаларым жұлдыздар тәрізді, олардың қайсысының ізінен ерсең де тура жолда боласың» деген көп таралған хадис туралы айтар болсақ, имам Ахмад, әл-Бәззар, әл-Бәйхақи, Ибн Хазм, хафиз Ибн ‘Абдул-Бәрр, Ибн Хәжәр, әл-‘Ирақи және шейх әл-Әлбәнилер бұл хадисті әлсіз екенін айтқан. Қараңыз: “Тухфәту-тталиб” 165-166, “әт-Талхис” 4/190, “әс-Силсилә әд-дә’ифә уәл-мәуду’а” 57, 59, 61.

[35] Әл-Жәмә’а – бұл пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) бен сахабалары болған ақиқат. Ибн Мәс’уд (Аллаһ оған разы болсын) былай дейді: “Жәмә’а – бұл ақиқатқа сәйкес келетін нәрсе, тіпті егер сен өзің жалғыз болсаң да!” әл-Ләләкәи 160, иснады сенімді. Қараңыз: “Мишкәтул-мәсабих” 1/61.

Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын): «Яһудейлер жетпіс бір ағымға бөлініп кетті, ал христиандар – жетпіс екі. Менің үмметім жетпіс үш ағымға бөлінеді, олардың барлығы Тозақта, тек біреуі Жәннатта», – деді. Сахабалар: “Ол құтылған топ кімдер?”, – деп сұрағанда ол: «Ол – әл-жәмә’а», – деп жауап берді. Ахмад 4/102, Әбу Дәуд 2/503, әт-Тирмизи 3/367, Ибн Мәжәһ 2/479. Хадистің сенімділігін имам әл-Бәғауи “Шарху-Ссунна” 1/213, хафиз Ибн Кәсир “Тафсир” 1/390, шейхул-Ислам Ибн Тәймия «әл-Мәсаил» 2/83, әш-Шәтыби «әл-И’тисам» 2/38, хафиз әл-‘Ирақи «Тахрижул-Ихъя» 3/199, әл-Бусайри «Мисбәху-ззужәжә» 4/180, хафиз Ибн Хәжәр «Тахрижуль-кәшәф» 63, хафиз әс-Суюты “Жәми’у-ссағир” 1223, Ахмад Шәкир “Тахрижул-Муснад”, шейх әл-Әлбәни «әс-Силсилә әс-Сахиха» 203, 204 және басқа көптеген мухаддистер растады.

Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) бен сахабалардың қайтыс болғанынан кейін, әл-жәмә’а – олардың жолын ең жақсы білетін ғалымдар. Бір күні имам Ибн әл-Мубәрактан (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) хадистегі: «Аллаһтың Қолы әл-жәмә’аның үстінде» деген нені білдіреді деп сұрады. Ол: “Әбу Бәкр мен ‘Умар!” – деп жауап берді. Оған: “Әбу Бәкр мен ‘Умар қайтыс болып кетті ғой!” – деді. Ибн әл-Мубәрак: “Пәленше мен түгенше”, - деп жауап қатты. Оған тағы да: “Пәленше мен түгенше қайтыс болып кетті ғой”, - деді. Сонда ол былай деді: “Әбу Хамза әс-Суккәри, міне – сол әл-жәмә’а”. Қараңыз: “Сунәну-Ттирмизи” 5/335 және “әл-И’тисам” 2/771.

Исхақ ибн Рахауәйх айтады: “Кезінде әл-жәмә’а – Әбу Хамза болатын, ал біздің кезімізде бұл Мухаммад ибн Әсләм және оның ізінен ергендер”. Ибн Рахауәйх тағы былай дейді: “Егер сен надандардан сәуәдул а`зам жайында сұрасаң, олар: «бұл адамдардың жамағаты» – дейді. Бірақ олар жәмә`ның пайғамбардың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) жолымен ерген ғалым (‘алим) екенін білмейді. Кімде-кім сонымен бірге болса, сол әл-жәмә`аның қатарында, ал кім оған қарсы шықса, сол жәмә`адан шыққаны”. Қараңыз: “Хилиятул-әулия” 9/239.

Имам әл-Бухари (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) айтады: “Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) әл-жәмә‘аға еруге бұйырды, ал бұл – білім иелері”. Қараңыз: “Сахих әл-Бухари” 1/648. Имам әт-Тирмизи (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) айтады: “Ғалымдар “әл-жәмә‘а” сөзіне берген түсініктемесі – бұл фиқһ, ‘илм мен хадистің ғұламалары”. Қараңыз: «әл-Жәми’» 4/467.

Ибн әл-Қайим (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) айтады: “Шын мәнінде, ижмә’ (бірауызды келісім) болсын, хужә (дәлел) болсын, сәуәдул-а’зам (ұлы қауым) болсын, бұлардың барлығы – ақиқатқа ерген ғалым, тіпті егер ол жалғыз өзі болса да, тіпті егер жер бетіндегілердің барлығы оған қарсы келсе де!” Қараңыз: “И’ләмул-муәқи’ин” 3/397.

Имам әш-Шәтыби (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) тағы былай дейді: “«Әл-жәмә‘а» - бұл арасында бірде-бір ғалым болмаған қарапайым адамдардың тобы деп есептейтіндер қатты қателеседі, сондай-ақ бұл ғалымдардың емес, керісінше қарапайым адамдардың түсінігі!” Қараңыз: “әл-И’тисам” 2/267.

Шейх әл-Әлбәни (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) былай деген: “Әл-Жәмә’а – бұл сәләфтардың жолына ілесетін бір ғана қауым және бір қалада тұра ма әлде әртүрлі қалаларда тұра ма – оған қарамастан олардың бір ғана жолы бар, бір ғана ақидасы бар”. Қараңыз: “Фәтәуә әл-Әлбәни” 106-114.

Сонымен қатар сәләфтар әл-жәмә’аға еру деп мұсылмандардың басшысына бағынуды да атаған. Имам Ибн Жәрир әт-Табәри былай деген: “Әл-жәмә‘аға еруге деген бұйрық – мұсылмандар қасында жиналған басшыға бағынуды білдіреді. Кімде-кім оған ант бермесе (яғни оған бағынбаса), міне, сол адам әл-жәмә‘адан шыққан болып есептеледі”. Қараңыз: “Фәтхул-Бәри” 13/47.

Ал қазіргі кездегі түрлі жамағаттар құруға шақыратын адамдарға келер болсақ, олар Исламда бұл уақытқа дейін болып көрмеген бір жамағаттың түрін ойдан шығарады, әрі ол шынайы әл-жәмә’а ұғымына қарама-қайшы келеді. Біріншіден, олар мұсылман әміршісінің айналысында өз жамағатын құрмайды. Екіншіден, сәләфтардың жолына сай келмейтін өзіндік арнайы әдіс-тәсілдері мен бағдарламалары бар жамағат құрады! Қатада (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) былай деген: “Аллаһтың мейіріміндегі адамдар – бұл әл-жәмә’аның жақтастары, тіпті олар өздері де, тұрғын үйлері де бір-бірінен алыс орнасалқан болса да. Ал күнәһарлар – бұл бөлінушіліктің жақтастары, тіпті олардың өздері де, тұрғын үйлері де бір-біріне жақын орналасқан болса да”. әт-Табәри 12/85.

[36] Аллаһ Тағала былай дейді: «Пайғамбар – мүміндерге олардың өздерінен де жақын, ал оның жұбайлары – мүміндердің аналары» (әл-Әхзаб сүресі, 6-аят).

[37] Шиа-рафидилер Аллаһ Тағаланың ‘Айша (оған Аллаһ разы болсын) анамызды ақтап, жабылған жалаға қатыссыз екенін айтқан сөзіне күдіктене отырып ‘Айша анамызды зинақорлықта айыптайды. Имам әш-Шәфи’и былай деді: “Мен ешқашан бидғатшы адамдардың арасынан шиа-рафидилерден асқан өтірікшілерді көрмедім”. Қараңыз: “Минһәжу-Ссунна” 1/39.

Шейхул-Ислам Ибн Тәймия айтады: “Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) әйелдеріне тіл тигізу туралы айтар болсақ, ол туралы Қады Әбу Я’Лә былай дейді: “Аллаһ Тағала тазалаған ‘Айшаға тіл тигізген адам бірауызды келісім бойынша күпірлікке түскен болып табылады және бұған көптеген имамдар нұсқаған болатын. Мысалы, имам Мәликтің былай дегені жеткізіледі: “Әбу Бәкрге тіл тигізген адамды қамшының астына алып сабау керек, ал ‘Айша анамызға тіл тигізген адамды өлтіру керек! Одан: “Неге?” - деп сұрады. Сонда имам Мәлик: “Себебі ‘Айша анамызды зинақорлықта айыптаған адам Құранға қарсы келеді, Аллаһ Тағала айтады ғой: «Неге оны (‘Айшаға айтылған ғайбатты) естіген сәтте: “Бұны, біздің айтуымызға болмайды. Аллаһ сақтасын! Бұл – ұлы жала” деп айтпадыңдар? Аллаһ мұндайды мүлде қайта істемеулеріңді насихаттайды, егер мүмін болсаңдар» (ән-Нур сүресі, 16-17-аяттар)”, - деп жауап қатты”. Қараңыз: “әс-Саримул-мәслюл” 565.

[38] Шейхтің өмір баянында айтылғандай, шейх ‘Абдул-Қадир белгілі бір мазһабтың соқыр ерушісі болмаған және ол басқаларды да бұған міндеттемеген. Қазіргі кезде кейбіреулер белгілі бір мазһабты ұстану парыз деп жариялайды ғой. Шейхул-Ислам Ибн Тәймия былай деген: “Егер адам Әбу Ханифа немесе Мәлик, әш-Шәфи’и немесе Ахмадтың мазхабын ұстанып, әрі белгілі бір мәселеде басқа имамның мазһабы дұрысырақ екенін көріп, оған ерсе, онда ол дұрыс істеді. Мұндай әрекет пайғамбардан (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) басқа, белгілі бір адамның соңынан соқыр ілесетіндерден гөрі жақсырақ, әрі ақиқатқа жақын және Аллаһ пен Оның елшісіне (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) ұнамдырақ. Мәликке, немесе әш-Шәфи’иге, я болмаса Әбу Ханифаға, немесе Ахмадқа соқыр ілесіп, басқа имамның сөзінен гөрі, тек өзімнің иманымның ғана сөзі дұрыс деп есептейтін адам – сауатсыз адасқан болады, бәлкім кәпір де болуы мүмкін. Кімде-кім белгілі бір имамға соқыр еруге міндетті деп есептейтін болса, ол тәубеге келуі тиіс, әйтпесе оны өлім жазасына кесу керек”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 2/248-255.

Ибн Тәймия егер адам саналы түрде Аллаһ пен Оның елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) міндеттемеген нәрсені адамдарды міндеттейтін болса, онда ол күпірлікке түседі, себебі Аллаһ пен Оның елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) дінде заңдастырмаған нәрсені ол заңдастырып жатыр дейді. Егер ол тәубе етпей бұдан бас тартпаса, онда мұсылмандардың басшысы оны діннен шыққан адам ретінде өлім жазасына кесу қажет дейді.

[39] Абу Ханифа, Мәлик, әш-Шәфи’и және Ахмад, оларға Аллаһтың мейірімі жаусын.

[40] Суфьян әс-Саури (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) былай деген: “Есепте – Әбу Бәкр екі жыл, ‘Умар он жыл, ‘Усман он екі жыл және ‘Али алты жыл басқарды, Аллаһ оларға разы болсын”. Қараңыз: “әс-Сунна” Ибн Әбу ‘Асым 1181.

[41] Хадисті қабылдамас бұрын, оның сенімділігін біліп алу қажет, өйткені имамдардың кітаптарындағы барлық хадистер сенімді бола бермейді. Сондай-ақ, сәләфтардан жеткен сөздердің де сенімділігін тексеру керек, ол туралы шейхул-Ислам Ибн Тәймия былай дейді: “Сәләфтар мен ғалымдардан жеткен сөздердің сенімділігін анықтау қажет, әрі олардың мағынасын дұрыс түсіну керек, сондай-ақ Аллаһ туралы және Оның елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) туралы айтылған сөздердің де сенімділігін анықтау қажет”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 1/246.

[42] Басқа бір хадисте: «Әрбір бидғат – адасушылық, ал әрбір адасушылық Тозақта!» - делінген. ән-Нәсаи 3/188. Хадистің сенімділігін шейхул-Ислам Ибн Тәймия мен шейх әл-Әлбәни растады.

[43] Дінге жаңалық енгізу (әл-бид’а) – бұл ешқандай сенімді негізі жоқ және Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мен сахабалардың уақытында белгілі болмаған кез-келген сөздер, істер мен сенім-нанымдар арқылы Аллаһқа жақындауға ұмтылу. Қараңыз: “әл-И’тисам” 1/227, әш-Шәтыби. Шейх әл-Әлбәни айтады: “Шынында, шариғат адасу деп атаған дінге жаңалық енгізу (әл-бид’а) – бұл Сүннетке сай келмейтін істер, сөздер мен сенімдер, тіпті ол ижтиһадтың нәтижесінде болса да”. Қараңыз: “Әхкәмул-жәнәиз” 242. Дегенмен, бұл анықтамалар дүниелік жаңалықтарға қатысы жоқ, мәселен автомобильдер, компьютерлер, тоңазытқыштар және т.б., себебі бұл заттар шариғаттан деп айтылмайды және өз-өздігінен Аллаһқа жақындау құралы емес. Бұл жаңалықтар дінге емес, керісінше тұрмысқа қатысты.

Әһлю-Сунна ғалымдары көпқұдайшылықтан (ширк) кейін ең ауыр күнә – бид’а екендігіне бірауыздан келіскен. Аллаһ елшісі (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) былай деген: «Шынында, Аллаһ бидғатшының тәубесін, сол бидғатын тастамайынша қабыл етпейді». әт-Табәрани 4360, Әбу әш-Шейх 259, Ибн Әбу ‘Асым 37. Хадистің сенімділігін хафиз әл-Мунзири мен шейх әл-Әлбәни растады.

Ибн ‘Аббәс: “Аллаһқа ең жек көрінішті амал – бидғат!” - деген. әл-Бәйхақи “Сунанул-кубра” 4/316.

Шейхул-Ислам ибн Тәймия былай деген: “Ислам имамдары бидғатты – күнәлардың ішінде ең қорқыныштысы және ең ауыр екендігіне бірауыздан келісті”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 28/470.

Ол тағы: “Сунна мен бірауызды келісім (әл-ижма’) бойынша, бидғатшылар – күнәһарлардың ішіндегі ең жамандары”, - деген. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 20/103.

Бір күні Юнус ибн ‘Убайд өзінің баласын бидғатшының үйінен шығып келе жатқанын көріп былай деді: “Әй, балам, сен қайдан келе жатырсың?!” Баласы: “Пәленшенің үйінен”, – деді. Сонда Юнус былай деді: “Пәленшенің үйінен шығып келе жатқаныңды көргенімше, сені қызтеке еркектің үйінен шығып келе жатқаныңды көргенім абзалырақ. Сондай-ақ, әй ұлым, Аллаһтың алдында өз көңіл-қалауына ергендердің сенімінде тұрғаныңнан гөрі, сені Аллаһтың алдында зинақор, пасық, ұрлықшы және сатқын болып тұрғаның маған ұнамдырақ!” Ибн Бәтта 464, әл-Әжурри 2061. Сенімді иснад.

Имам әл-Бәрбәһәри былай дейді: “Сен Юнус ибн ‘Убайд өз ұлының дініне қызтеке ерлердің әкелетін зарардың өзі де, бидғатшылардың әкелетін зарарынандай емес екеніне нұсқағанын байқамадың ба?! Бидғатшылар адасуға алып барады, солай ол кәпір болып кетуі де мүмкін!” Қараңыз: “Шарху-Ссунна” 87.

Шейх ‘Абдул-‘Азиз әр-Ражихи айтады: “Бұл осы үлкен және опатқа ұшырататын күнәлардың мардымсыз екенін білдірмейді. Шынында, бұл тек бидғат күнәсының үлкендігін көрсетеді. Зинақорлық, ұрлық және басқа үлкен күнәлардың ауырлығына қарамастан, бидғат олардан да ауырырақ болып есептеледі!” Қараңыз: “Қам’ әд-дажажилә” 402.

Бидғатшылар мен өз көңіл-қалауына ергендерге қатал, әрі қатты болған имам Мәлик былай дейді: “Өз көңіл-қалауына ергендерге сәлем бермеңдер; оларға қаталдық көрсетпейтін болсаңдар, олармен бірге отырмаңдар; олар ауырып қалса, оларды зиярат етпеңдер; сондай-ақ, олардың атынан хадис жеткізбеңдер!” Қараңыз: «әл-Жәми’» 125, Ибн Әбу Зайда.

Имам Ахмад айтады: “Үлкен күнәлар жасап жүрген Сүннет ұстанушылардың қабірлері – бұл бау-бақшалар, ал дүниеден безген бидғатшылардың қабірлері – қасірет! Әһлю-Суннадан болған пасық адам – Аллаһқа жақын адам, ал дүниеден безген бидғатшы – Аллаһтың жауы!” Қараңыз: “Табәқатул-Ханабилә” 1/184.

‘Абдуллаһ ибн ‘Аун былай деп айтқан: “Бидғатшылармен бірге отыратындар, біз үшін сол бидғатшылардың өздерінен де жаман!” Қараңыз: “әл-Ибәнә” 2/273.

Бидғатшылар мен өз көңіл-қалауына ергендердің, жай күнәһар адамнан да төмен болу себебі – күнәһар өзінің күнәсін біледі және сол үшін тәубе етеді, ал бидғатшылар, өз істерін күнәлі деп есептемейді және осыны құлшылық деп санайды. Ибн әл-Қайим айтады: “Аллаһтың Өзі тыйым салған нәрсесі арқылы Аллаһқа құлшылық етіп жүрген адамдардың көбісі, сол әрекетінің Аллаһқа бағыну екендігіне және сол арқылы Аллаһқа жақындайтындарына сенімді! Сондай адамның жағдайы, өзі істеп жүрген ісін күнә деп есептейтін адамның жағдайынан да төмен!” Қараңыз: “Иғасату-лләхфән” 2/181.

Шейхул-Ислам Ибн Тәймия айтады: “Жай күнә жасайтын адамнан гөрі, бидғатшылардың жетекшілері үмметке көбірек зиян әкеледі! Дәл осы себеппен, пайғамбар (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) хауариждерді өлтіруді бұйырып, әділетсіз мұсылман басшыларына қарсы соғысуды тыйым салды!” Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 7/284.

Алайда, бидғат жасаған әрбір мұсылман – бірден бидғатшы бола қалмайтынын міндетті түрде ескеру керек. Дінге жаңалық енгізуші (мубтәди’) деп өзі бір нәрсені дінге жаңалық қылып енгізген немесе енгізіліп қойылған жаңалықты істейтін адамды айтамыз, бұл сөздер, істер немесе сенімдер болуы мүмкін. Және де осы әрекеттерді істеп жүрген адам, оған ақиқат жеткізіліп жатқанына қарамастан, оны саналы түрде істеп, одан бас тартпаса, сонда ол, ниеті таза болса да мубтәди` (бидғатшы) болады! Толығырақ қараңыз: “әл-И’стисам” 1/234 имам әш-Шәтыби және “әл-Иқтида” 214 шейхул-Ислам Ибн Тәймия.

[44] Кейбір адамдар күмәнді дәйекке сүйеніп исламда жақсы және жаман бидғат бар деп мәлімдейді. Онда жаман бидғат пен жақсы бидғаттың шекарасын қалай анықтаймыз? Кім анықтайды?! Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Әрбір бидғат – адасушылық» (Муслим 2/135) – деп айтқанына қарамастан, осындай сөздерді қалайша қорықпай айтады екен?! Бәрімізге таныс, әрі пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) сахабаларының ішіндегі ғұламаларының бірі Ибн ‘Умар (оған Аллаһ разы болсын) кейінгі ұрпақтың сөздерін естіп тұрғандай былай деп айтып кетті: «Әрбір бидғат – адасушылық, тіпті адамдар оны жақсы деп санаса да!» әд-Дәрими 1/39. Шейх әл-Әлбәни иснадын жақсы деді.

Бір күні Са’ид ибн әл-Мусайиб бір адамның таң намазына азан шақырып болғасын, рукуғтары мен сәжделерін ұзартып, екі ракәттан артық намаз оқып жатқанын көріп, оны құптамағаны жеткізіледі. Сонда әлгі адам: “Әй, Әбу Мухаммад! Аллаһ мені көп намаз оқығаным үшін жазалай ма?!” – деп сұрады. Сонда Са’ид былай деп жауап берді: “Жоқ. Алайда, Ол сені Сүннетке қарсы келгенің үшін жазалайды!” ‘Абдур-Раззақ 3/52, әл-Бәйхақи 2/466. Сенімді иснад.

Шейх әл-Әлбәни былай деген: “Бұл Са’ид ибн әл-Мусайибтің ғажайып сөздерінің бірі, оған Аллаһтың мейірімі жаусын. Осы сөздер көптеген бидғаттарын Аллаһты еске алумен және намазбен ақтап алғысы келетін бидғатшыларға қарсы ең күшті қару болып табылады. Ал, Сүннет ұстанушылар олардың осы әрекеттерін теріске шығара бастаған кезде, бидғатшылар «олар бізді Аллаһты еске алудан және намаз оқудан тосып жатыр» деп (әһлус-Сунна адамдарын) кінәлайды. Шын мәнінде, олар Аллаһты еске алуда, намаз оқуда және басқа да құлшылықтар істегенде Сүннеттен ауытқығандары үшін ғана бидғатшыларды теріске шығарады!” Қараңыз: “Ируәул-ғалил” 2/233.

[45] Тарауих – бұл Рамазан айында оқылатын түнгі ерікті намазды.

[46] Бұл хадис кез-келген намаздың оқу тәртібі мен ракағат санына қатысты айтылған, парыз намаз болсын немесе нәпіл (қосымша) намаз болсын, айт намаз болсын немесе жаназа намазы болсын және т.б. егер оларды пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) бекіткен болса. Ал егер кімде-кім жоғарыдағы хадис тек бес уақыттағы парыз намазға қатысты дейтін болса, онда сол бес уақыттағы парыз намазды нақтылайтын дәлел әкелсін, өйткені пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) бұл сөздері жалпылама болып табылады. Қараңыз: “Нәзарат” 26.

[47] Егер біреу: «Егер пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) кезінде мұндай нәрселер болмаса, не үшін Құранды біртұтас күйінде жинай бастады және жаңағы жоғарыда айтқан нәрселер істей бастады?» - деп сұраса, оған былай деп жауап береміз: пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) тірі кезінде Құран жоғалып кетеді деген немесе діннің кейбір үкімдері жойылып кетеді деген қауіп жоқ еді, міне сондықтан о кезде бұларды жасаудың еш қажеттілігі жоқ болды. Ал пайғамбарымыз (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) қайтыс болғаннан соң бұларды істеуге қажеттілік туындады. Қараңыз: шейхул-Исламның “Мәжму’ул-фәтәуәсы” 26/172.

[48] Имам әл-Хатыб әл-Бәғдади айтқандай, «әділеттілер» дегеніміз – дінді бүкіл бұрмалаудан қорғап, тазалайтын хадис пен Сүннет біліміне ие адамдар. Қараңыз: “Тәфсир әл-Қуртуби” 1/26.

[49] «Әс-Сәләфу-ссалих» (ізгі ата-баба), «Таифәтул-мәнсура» (Жеңіске жететін топ), «Фирқату-ннәжия» (Құтқарылған топ), «Әһлю-Сунна уәл-жәмә’а» (Сүннет пен біртұтас қауымның адамдары), «Сауәдул-ә’зам» (Ұлы қауым) – бұл терминдердің барлығы бір-ақ нәрсені білдіреді: ең басында пайғамбар (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) мен сахабалар тұрған сәләфтардың жолына еру!

[50] Хузайфә (оған Аллаһ разы болсын) былай деген: “Мұхаммедтің (оған Аллаһтың салауаты мен сәлемі болсын) сахабалары істемеген құлшылықты сен де істеме!” Әбу Дәуд. Шейх әл-Әлбәни сенімділігін растады. Әбу әд-Дарда, Ибн Мәс’уд және Убәй ибн Кә’б (оларға Аллаһ разы болсын) былай деген: “Бидғат жасауға қатты тырысқаннан гөрі, Сүннетке сай ұстамды болған жақсы”. әд-Дәрими 1/72, әл-Бәйхақи 3/19, Ибн Нәср 102. Сенімді иснад.

[51] Бұл хадисте ғалымдар туралы айтылған, біздің үмметтің имамдары түсіндіргеніндей әсіресе хадис ғұламалары жөнінде айтылған. Ибн әл-Мубәрак айтқан: “Олар – хадис ғұламалары (әсхабул-хадис)”. Қараңыз: “Шәрафу әсхабил-хадис” 26. Ибн Мәдини айтады: “Олар – хадис ғұламалары”. Қараңыз: “Сунәну-Ттирмизи” 6/356. Имам Ахмад айтады: “Егер олар – хадис ғұламалары болмаса, онда мен олардың кім екендігін білмеймін!” әл-Хәким “Мә’рифәту ‘улюмил-хадис” 4. Ахмад ибн Синән айтады: “Олар – сәләфтардың жолымен жүретін білім иелері!” Қараңыз: “Шәрафу әсхабил-хадис” 26. Имам әл-Бухари пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Менің үмметімнен бір топ адам Қиямет Күнге дейін ақиқат үшін соғысуын тоқтатпайды!» - деген хадисін келтіріп: “Олар – білім иелері!” – деді. Қараңыз: “Фәтхул-Бәри” 13/205. Имам Ибн Хиббән бір тараудың атын: “Қиямет Күнге дейін хадис ғұламаларына көмек көрсетілетіндігі туралы ескерту” деп атап, мына хадисті келтірді: «Менің үмметімде көмек көрсетілетін бір топ адамның болуы тоқтамайды!» Қараңыз: “Сахих Ибн Хиббән” 1/153. Шейхул-Ислам Ибн Тәймия айтады: “Адамдардың арасынан «таифәтул-мәнсура» болуға баршадан көбірек лайықтылар – бұл хадис пен Сүннетті білетін ғалымдар”. Қараңыз: “Мәжму’ул-фәтәуә” 3/347.

[52] Бұл жерде Қиямет Күні жақындағанда болатын, мұсылмандардың бірде-бір жанын қалдырмай алып кететін жеңіл жел туралы сөз болуда.

[53] Имам Әбу әл-Хасан әл-Әш’ари хижра бойынша 260 жылы дүниеге келді. Ол өз кезінде му’тазили болды, кейіннен тәубе етіп сәләфтардың жолына қайтып келді. Алайда өздерін әш’ари деп атайтын оның ізбасарлары әл-Әш’аридің соңғы «әл-Ибәнә ‘ан усули-ддиянә» кітабын қабылдамай, бұл еңбекті имамға теліп жіберді деді. Имам әл-Әш’аридің му’тазилилік ақидадан бас тартқаны туралы көптеген имамдар айтқан болатын. Ибн ‘Асакир өзінің “Табйин әл-кәзб әл-муфтара” кітабында Ибн ‘Азараның сөзін жеткізіп былай жазды: “Әбу әл-Хасан әл-Әш’ари му’тазили еді және қырық жыл бойы му’тазили ағымын ұстанды. Ол осы ағымның үлкен ғалымы болған, кейін ол адамдардар он бес күн бойы ұзақтап кетіп оңашаланды. Содан соң ол адамдарға шығып, Басраның орталық мешітіне қарай барды. Жұма намаздан соң мінберге шығып: “Әй адамдар! Мен біраз уақыт сендермен болмадым, өйткені шариғат мәтіндері бойынша ой жүгірткен едім. Дәлелдер маған бірдей нанарлықтай көрінді. Мен ақиқатты жалғаннан және жалғанды ақиқаттан айыра алмадым. Сосын Мейірімді Аллаһ Тағалаға дұға етіп мені Өзінің тура жолына салуды сұрадым. Аллаһ Тағала мені мына кітаптың ішіндегі баяндалған жолға салды. Мен мына жамылғымнан бас тартқанымдай, бұрынғы ақидамнан бас тартамын”, - деп үстіндегі жамылғысын шешіп лақтырып тастады, содан кейін әлгі кітапты адамдарға тарата бастады”. Хафиз Ибн Кәсир (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) былай деген: “Әл-Әш’ари му’тазили еді, бірақ кейіннен Басрада мінберге шығып жұрттың алдында тәубе етті және му’тазилилердің теріс сенімдерін әшкерелей бастады”. Қараңыз: “әл-Бидая уә-ннихая” 11/186. Дәл осы нәрселерді көптеген имамдар айтқан болатын. Қараңыз: “Табәкат әл-Кубра” 2/246.

[54] Яғни Ахмад ибн Ханбалдың (оған Аллаһтың мейірімі жаусын) Аллаһ Тағаланың есім және сипаттарына қатысты ақидасы, өйткені оның есімі әл-Мә’мун және әл-Му’тасым деген халифтердің басқарып тұрған тұсында таралған теріс бидғат сенімдерді әшкерелеп, шынайы ислами ақиданың жеңіске жетуімен байланысты.