Құрастырушы : шейх Мұхаммед бин Хусейн бин Саәд әл-Суфран әл-Кәхтәни

араб тілінен орыс тіліне аударған: Владимир Абдулла Нирша

қазақ тіліне орыс тілінен аударған: Ілияс Сырым

Арабша мәтінінің редакциясын басқарған Сауд Арабия Корольдігі Ең ірі ғалымдары Комитетінің мүшесі, доктор: шейх Салих бин Фәузан әл-Фәузан

Орыс тіліндегі бірінші басылымның редакторы: муфтий Исмаил-хазрат Шангареев

Бұл кітапта Сүннет жолын ұстанған ең ірі ғалымдардың жауаптары жинақталған. Егер қаласаңыз, оларды бүгінгі күнде сәнге айналған «вахаббист» сөзімен атаңыз. Бұл жауаптарда террористік актілердің кез-келген түрінен, бейбіт адамдарды өлтіруден және ұрлаудан, өзін-өзі өлтіруден, жарылыстардан қорқытып айтылатын ескерту бар, өйткені мұндай іс-әрекеттер озбырлыққа және жәбірлеуге жатады.

Сондай-ақ, бұл жауаптар осы адасушылық жолын ұстанып жүргендердің күмәндарын теріске шығарады. Осы тақырыпқа қатысты ғалымдардың сөйлеген сөздерінің басым бөлігі 11-қыркүйектегі әйгілі уақиғалардан көп уақыт бұрын айтылған болатын, бұл, өз кезегінде, Исламның оларға ешбір қатысы жоқ екендігіне күә болады. Бұл пәтуаларды оқу – әрбір әділ адамның құқығы болып табылады және шындықты білуге ұмтылған барлық сауатты адамдардың мүддесіне үйлеседі.

Екінші орысша басылымының редакциясын басқарған © «ОБЩЕСТВО ВОЗРОЖДЕНИЯ ИСЛАМСКОГО НАСЛЕДИЯ»

КУВЕЙТ, 2008

Алғысөз

Адамдардың арасында Аллаһтың Елшілері болмаған әр заманда адасқандарды дұрыс жолға шақыратын, өздеріне жасалып жатқан азарларды сабырлықпен көтеретін, Құдыретті және Ұлы Аллаһтың Кітабы арқылы өлілерді тірілтетін және Оның нұрымен соқырлардың көзін ашатын ғалымдардың болуын орнатып қойған Аллаһқа мадақтар болсын!    Ібіліс соғып құлатқандардың қаншасын олар тірілтті және көптеген адасқандарды дұрыс жолға шығарды. Олардың адамдарға істегендері қандай керемет жақсы еді, және адамдар оларға қарсы қандай жиіркенішті амалдар істеді! Олар фанатиктердің Аллаһтың Кітабын бұрмалауларын мойындамайды, сондай-ақ өтірікшілердің дәйексіз тұжырымдарын  да, надандардың  түсіндірмелерін де мойындамайды, ал біз Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты құдай жоқ екендігіне және Мұхаммед – Оның құлы әрі елшісі екендігіне күәлік береміз.

Пайғамбарымызға, оның отбасына, оның барлық сахабаларына және Ақырет күніне дейін оның жолымен жүріп оның Сүннетіне[1] ілескендерге Аллаһтың сәлемі мен игілігі болсын!

Құдыретті және Ұлы Аллаһ Мұхаммедті өзіне жақындатты және Аллаһтың құлдарына құлшылық қылудан бас тартып, Аллаһтың өзіне ғана ғибадат етіп бастауға, және түрлі жолдармен адасушылықта жүруден Аллаһқа мойынсұнуға көшуге шақыру үшін  оны пайғамбар ретінде адамдарға жіберді, өйткені Ислам пайда болғанға дейін адамдар надандықтың шырмауында еді және өз төзімсіздіктерінен соқыр болды. Абыржушылықта болған олар, бүліктердің тасқынының ортасына түсіп жатты, өз әуестерімен мас болып, адасу мен надандықтың кісендерінен шығып кете алмады. Олардың ақсүйектері өз-өздерімен сүйсінуден соқыр еді, ал қаралары – басыбайлы болды, сойтіп Аллаһ адамдарға, Жәннәт бақтарына жол көрсеткен, оларға Аллаһтың жолдауын жеткізген, Оның аяттарының[2] мағынасын түсіндірген және пұттарды талқандауды бұйырған елші жіберді, соның себебінен хақ жарқырай түсті, қараңғылық жарықтан ажырады және екіжүзділіктің тамырлары қопарылып жұлынды. Оның Сүннетіне ілесу - игілік пен есендікте өмір сүрудің кепілі болып табылады, оның жарығы сөнбейді, ал дәлел-дәйектері теріске шықпайды; кім Сүннетке ауытқымай ілессе, қорғалған болады, ал кім оған қарсы шықса, өкінеді, өйткені Сүннет - алынбас қамал және мықты негіз болып табылады. Сүннетің артықшылығы айқын, және кім оны берік ұстанса, жетістікке жетеді, ал оған қайшы келетін нәрсені қалаған адам опат болады; Сүннетпен байланысын үзбей ұстағандар мәнгі дүниеде бақытты болады, ал бұл дүниеде адамдар оларға қызығушылықпен қарай бастайды.

Маған адамдардың басына келіп жатқан ауыр апат-лаңдарға қатысты олардың мұсылман ғалымдарының пәтуаларына[3] мұқтаж екендігі және білім ұмытылған, игі ақыл-парасат аз кездесетін, дін ережелеріне ілесу мысалдары аз көрінетін, ал бидғаттар (дінге енгізілген жаңалықтар) көбейген, келісім жойылып бара жатқан, жікшілдік пайда болып, адамдардың басына қайғы-қасіреттер төгіліп, қан төгіліп жатқан, адамдар тығыз байланыста болуы керек кісілерінен аулақ болуға, ал аулақ жүруі қажет болған кімселерге жақын болуға ұмтылып жатқан  кезеңде осындай пәтуалар арқылы бүліктерден құтылып қалу және адамдардың дінін, ар-намысын және өмірін қол сұғудан сақтап қалу мүмкін болатындығы айқын болды.

Осындай уақытта бүлік-фитналардан құтылу – тек Сүннетке ауытқымай ілесу, көрнекті кісілердің тарихы мен өмір жолынан  ғибрат алу және Мұхаммед, Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын, үмметін опат болуға пайғамбардың жолынан және мұрасынан алыстау, білімнен және оны алып жүрушілерден алшақтау әкелетіндігін түсіну  арқылы ғана мүмкін болмақ.

Аллаһ тағала:

«Расында, Бұл Құранда адам баласы үшін әр түрлі мысал бердік. Оларға бір белгі келтірсең де, қарсы келгендер: «Сендер қисынға симайтын нәрсе айтып тұрсындар!» - дейді. Осылайша Аллаһ, білмегендердің жүректерін бітейді. (Мұхаммед) енді сабыр ет. Алланың уәдесі - хақ. (иманы) Мығым еместер сені (өз міндеттеріңе) салғырт болуыңа мәжбүрлемесін», - дейді. (әр-Рум сүресі, 58-60-аяттар).

Хузәйфә бин әл-Йәмән, Аллаһ оған разы болсын,:

«Әдетте адамдар Аллаһтың Елшісіне, Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын, игілік туралы сұрақтар қоятын еді, ал мен жамандық туралы сұрайтынмын, өйткені ол (жамандық) менің басыма түседі деп қауіптенетінмін. (Бірде) мен: «Йә, Аллаһтың Елшісі! жәхилиет[4] кезінде біз ең нашар хәлде едік; кейін Аллаһ бізді осы игілікке[5] жеткізді, ал осы игіліктен кейін жамандық қайта оралып келеді ме?» - деп сұрадым.

Ол: «Ия», - деп жауап берді.

Мен: «Ал сол жамандықтан кейін игілік қайта оралып келеді ма?» - деп сұрадым.

Ол: «Ия, бірақ онда бір кемшілік болады», - деп жауап берді.

Мен: «Оның кемшілігі не нәрседе болады?» - деп сұрадым.

Ол: «Менің Сүннетімді ұстанбайтын адамдар (пайда болады) және (олар басқаларды) мен бағытап жатқан жақтан өзге жаққа бағыттайды, және сен олардың (істерінің кейбірін) мойындайсын, ал (кейбірін) тәрк етесің», - деді.

Мен: «Сол игіліктен кейін қандай да бір жамандық келеді ма?» - деп сұрадым.

Ол: «Ия, тозақтың қақпаларының аузында (тұратын) шақырушылар (пайда болады), және (олардың шақыруына) жауап бергенді олар оған (тозаққа) тастатады», - деді.

Мен: «Я, Аллаһтың Елшісі, бізге оларды сипаттап бер», - деп сұрадым.

Ол: «Ия. (Олар) біздің халқымыздың адамдарынан (болады) және біздің тілімізбен сөйлейді», - деді.

Мен: «Я, Аллаһтың Елшісі! Менің өмір сүруімнің тұсында осылар орын алса, (мен не істеуім керек) деп ойлайсың?» - деп сұрадым.

Ол: «(Шынайы) мұсылмандардың тобынан және олардың әмірінен кетпей ұстан», - деді.

Мен: «Ал олардың ішінде (осындай) топ та, әмір де болмаса ше?» - деп сұрадым.

Ол: «Онда ол секталардың  барлығынан алшақ бол, тіпті талдың тамырына тістеріңмен қатты жабысып алып, өлгеніңе дейін осындай жағдайда қалуға тура келсе де!» - деді.  әл-Бухари «Сахих», № 7084 хадис; Муслим «Сахих», № 3434 хадис

Құрметті бауырым, сенің назарыңа ілесуің және басшылығын ұстануың қажет болған ғалымдардың пәтуалары жинақталған кітап ұсынылады. Біз олардың айтқандарынан ешнәрсені алып тастамадық та, және оған ешнәрсені қоспадық. Тек олардың сөздерін ғана жеткіздік және кітапты бөлімдерге бөлдік.

Аллаһ Тағаладан бізге барлық игі нәрсеге қол жеткізуге көмектесуін және барлық жаман нәрседен алыстатуын, бізді ашық және жасырын болған апаттардан қорғауын, бізді игілікке себепші, ал жамандындыққа тосқауыл қылуын, Өзінің дініне көмектесуін және Өзінің сөзін үстем етуін сұраймыз. Және Аллаһтың игілігі мен сәлемі Пайғамбарымыз Мұхаммедке, оның отбасына және оның сахабаларына болсын.

Мұхаммед бин Хусейн бин Саид әл-Суфран әл-Кәхтәни

Әр-Рияд

БІРІНШІ БӨЛІМ

МҰСЫЛМАН ЖӘНЕ МҰСЫЛМАН ЕМЕС МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ЖАРЫЛЫСТАР ЖӘНЕ ҚОПАРУШЫ ІС-ӘРЕКЕТТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ БАЙЛАНЫСТЫ  ШЕШІМГЕ ҚАТЫСТЫ ИМАМДАРДЫҢ БЕРГЕН ЖАУАПТАРЫ

Ең ірі ислам ғалымдары Комитетінің

жарылыстар және қопарушы әрекеттер жөніндегі шешімі

Әлемдердің Раббысы – Аллаһқа мадақ! Тақуаларды соңында игілік күтеді, ал жауласуды тек қана залымдарға қатысты көрсету керек, және Қиямет күніне дейін Аллаһтың игілігі мен сәлемі Оның жаратқандарының ішіндегі ең абзалы болған Пайғамбарымыз Мұхаммедке, оның отбасына, барлық сахабаларына және оның ең дұрыс болған жетекшілігінің арқасында тура жолға түскендердің барлығына болсын.

Хижра жыл санауы бойынша 1409 жылы, мухаррам айының 12-нен 18-дейін (1988 жылдың 24 тамызынан 30 тамызына дейін) ат-Таиф қаласында өткен Ең ірі ислам ғалымдарының  Комитеті Кеңесінің 32-сессия мәжілісі террористік актілердің орын алғандығы жөніндегі анықталған фактілері бойынша өткізілді. Бұл терактілердің салдарынан көп мұсылман және мұсылман емес мемлекеттерінде көптеген жазықсыз адамдар құрбан болды және қоғамдық мүліктің және қоғамдық мекемелердің жойылуы орын алды. Бұл келеңсіз уақиғаларға имандары пәс, немесе тіпті иманнан жұрдай, нәпсілерін дерт және жеккөрушілік жаулап алған адамдар жауапты.

Үйлерді жару, қоғамдық мүлікті өртеу, көпір мен туннельдерді жару, сондай-ақ, ұшақтарды жару немесе басып алу - қопарушылықтың осындай іс-әрекеттерінің мысалы  бола алады. Бірнеше алыс және жақын елдерде осындай қылмыстар жиі қайталанатындықтан және Сауд Арабиясы да, басқа да елдер сияқты, осындай қопарушылық іс-әрекеттерінің объектісі болғандықтан, Ең ірі ислам ғалымдарының Кеңесі, ол іс-әрекет зиян тигізу немесе қоғамдық тыныштықты бұзу мақсатымен, мейлі қоғамдық және үкіметтік мекемелерге қарсы бағытталсын, мейлі – басқа бір нәрселерге бағытталсын, қопарушылық іс-әрекетімен айналысатын адамдарға бұлтарғыш бастау бола алатын жазаны орнату мәселесін қарастыруды міндетті деп тапты.

Кеңес шариғат қағидалары жалпы алғанда бес міндетті нәрсені: атап айтқанда  - дінді, өмірді, ар-намысты, ақыл-есті және мүлікті қорғау және сақтау міндетіне қатысты екендігі туралы ғалымдардың нұсқауларымен танысты. Кеңес мұсылмандардың өміріне, ар-намысына және мал-мүлкіне қол сұғу қандай ұлы қауіптермен қаншылықты қатерлі екендігіне, сондай-ақ қопарушылық іс-әрекет қоғамдық тыныштықтың бұзылуына, анархияға, бүлікке, мұсылмандарды үрейлендіруге және олардың мал-мүлкіне қауіп төнуіне әкелетіндігіне өзіне толық есеп береді.

Аллаһ Тағала, оған мадақтар болсын, жазаларды, олар арқылы қоғамдық және жеке қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін,  қолдануды заңдастырып, адамдардың дінін, денелерін, өмірлерін, ар-намысын, ақыл-есін және мал-мүлкін қорғады.  Аллаһтың мына сөздері осының түсіндірмесі болады: «Соның салдарынан Исраил ұрпақтарына: «Кім кісі өлтірмеген, немесе жер жүзінде бұзақылық қылмаған[6] біреуді өлтірсе, сонда шынайы түрде барлық адамды өлтіргенмен; және кім оны тірілтсе[7], барлық адамды тірілткенмен тең», - деп жаздық». (әл-Мәида сүресі, 32-аят).

Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһ және Елшісімен соғысқандардың және жер жүзінде бұзақылық жасап жүргендердің жазасы - өлтірілулері, не асылулары, яқи, қол-аяқтарының қиғашталып кесілулері[8], немесе жерден айдалулары. Бұл - олардың дүниедегі жапасы. Және олар үшін Ахиретте ірі азап бар…» (әл-Мәида сүресі, 33-аят)

Осы аяттарда аталған жазаларды қолдану қауіпсіздік пен тыныштықты қамтамасыз етуге және мұсылмандардың өмірі мен мал-мүлкіне қол сұғуға нәпсісі итермелеген кез келген адамды жүгендеуге кепілдеме береді.   Негізінде, ғалымдар  қалалардың ішінде соғыс әрекеттерін жүргізудің басқа жерлерде соғыс әрекеттерін жүргізуден ешбір айырмашылығы жоқ дейді, өйткені Аллаһ Тағала: «…және жер жүзінде бұзақылық жасап жүргендердің …», - деді.

Аллаһ Тағала сондай-ақ: «Адамдардан кейбіреулерінің дүние тіршілігіндегі сөзі өзіңді таңырқатады да, Аллаһты жүрегіндегісіне айғақ қылады. Ол - өте сотқар қаскүнем. Қашан беті бұрылса, жер жүзінде сотқарлық істеуге, сондай-ақ егінді, малды жоқ етуге тырысады, ал Аллаһ жауыздықты жақсы көрмейді», - деді.  (әл-Бақара сүресі, 204-205-аяттар).

Аллаһ Тағала сондай-ақ: «Жер жүзі түзетілгеннен кейін[9] бүлікшілік қылмаңдар», - деп бұйырды. (әл-Ағраф сүресі, 56-аят).

Ибн Касир, Аллаһ оны рахымына бөлесін: «Аллаһ Тағала жер бетінде бұзақылық (жасауға) және ол (жер) түзетілгеннен кейін оған зиян тигізетін нәрселерді таратуға тыйым салады, өйткені, егер алғашында істер дұрыс бағытта жүрген болса, ал кейіннен барлығы бұзылған болса, бұл - Аллаһтың құлдары үшін ең зиянды болып табылады, сөйтіп Аллаһ Тағала бұған тыйым салды», - деді.

Әл-Қуртуби[10]: «Аллаһ Тағала, Оған мадақтар болсын, түзетуден кейін қандай болса да, кез келген бұзақылық жасауға тыйым салды, және бұл (үкім) барлық (адамға) қатысты», - деді.

Жоғарыда баяндалғандарға негізделіп және жоғарыда аталған іс-әрекеттер, материалдық немесе өзге де мүдделер үшін соғысып жатқандардың іс-әрекеттермен салыстырғанда, қауіптірек болып табылатынындығына сүйеніп, өйткені, қопарушылық іс-әрекетімен айналысып жүрген адамдар қоғамдық қауіпсіздікті бұзуға, мұсылман үмметін қиратуға, оның ақидасын жоюға және оны Раббымыз көрсеткен жолынан тайдыруға ұмтылып жатқандығы себепті, Кеңес төмендегідей шешім шығарды:

1. Егер адамның қоғамдық қауіпсіздікке қауіп төндірген: үйлерді, мешіттерді, мектептерді, ауруханаларды, көпірлерді, қару қоймаларын, сумен қамтамасыз ету көздерін және мұнай құбырларын немесе ұшақтарды жару яки басып алу және соған ұқсас іс-әрекеттер арқылы өзге адамдардың өміріне және жеке немесе қоғамдық мүлікке қарсы қастандық жасау жолымен қопарушылық іс-әрекетімен айналысып жүргені, немесе жер бетінде бұзақылықты таратып жүргені шариғатқа сәйкес анықталса, осыған күнәлі адам өлім жазасына лайықты.

Бұған осындай әрекеттерді істеп жүргені үшін күнәлі адам өлім жазасына лайықты болады деген жоғарыда келтірілген Құранның аяттары, және қопарушылық іс-әрекетімен айналысып жүрген адамдар үлкен қауіп төндіретіндігі және қарақшылардан да көп зиян әкелетіндігі нұсқау бола алады.

Жеке адамға ғана оны өлтіру немесе тонау арқылы қастандық жасаған қарақшыға Аллаһ осындай жазаны бекіткен болса, ал көптеген жазықсыз адамдарға қайғы-қасірет тигізетін террористер оған тіпті лайық.

1. Бірінші тармақта айтылған жазаны қолданудан бұрын шариғат соттары, тергеу органдары және Жоғарғы сот тарапынан іске асатын дәлелдерді жинақтау жұмыстарын жүргізу қажет.  Бұл өз парызымызды толық өтеу үшін, абай болудың  қажетті іс-шараларын  орындау үшін және бұл мемлекет қылмыстарды тергеуге және оларға жаза белгілеуге  байланысты шариғат бекіткен барлық рәсімдерді ауытқымай ұстанатынын көрсету үшін қажет.
2. Кеңес мұндай жазаның бекітілгендігі туралы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жариялану қажет деп есептейді.

Аллаһтың игілігі мен сәлемі Оның құлы және елшісі - пайғамбарымыз Мұхаммедке, оның отбасына және сахабаларына болсын.

Ең ірі ғалымдар комитетінің Кеңесі[11]

Ең ірі ғалымдар Комитетінің Әр-Рияд қаласында орын алған жарылыс туралы шешімі

Әлемдердің Раббысы Аллаһқа мадақ! Өзінен соң басқа пайғамбарлар келмейтін Мұхаммедке, оның отбасына және оның сахабаларына салауаттар мен сәлем болсын.

Комитет:  «Бұл қастандық - күнә, жиіркенішті қылмыс, қиянаттың көрінісі, сатқындық және адамдардың өмірі мен мүлкіне қол сұғылмаушылыққа, сондай-ақ қоғамдық қауіпсіздік пен тұрақтылыққа қатысты діни тыйымдарды бұзу болып табылады», - деп шешті.

Мұндай қылмысты бойын өшпенділік, қиянатшылдық, көралмаушылық, әділетсіздік, дұшпандық және өмір мен игілікке деген жиіркеніш баулап алған пасық қана істей алады. Мұсылмандар бұл қылмыстың тыйым салынғандығы, жиіркеніштілігі және өте үлкен күнә екендігі жөнінде бірауызды пікірді ұстанады, ал осы және осы сияқты қылмыстарға тыйым салынғандығына нұсқайтын Құранның аяттары және хадистер өте көп және аян.

Осыдан шыға келе, Комитет бұл қылмысқа тыйым салынатындығы жөнінде шешім шығарады,  әйгі (жаман) ағымдарға,  бұзақы идеялық көзқарастарға және опатқа соқтыратын бағыт-бағдарларға ілесуден сақтану керектігін ескертеді, өйткені егер адам жамандыққа үндейтін өз нәпсіне ерік берсе, ол оны опат болуға жетектейді. Тұла бойын жеккөрушілік баулап алған адамдар осы әрекеттерде өздері үгіттеп жүрген жақсаруға деген шақыру түріндегі өздерінің мақсаттары мен қалауларын іске асыруға мүмкіндік табады.  Ал осы қопарғыш элементтер туралы бір нәрсе болса да білген әрбір адам, олар туралы құзырлы органдарға хабарлауы керек.

Құранда  Аллаһ адамдарды жамандыққа шақыратындардан және жер бетінде бұзақылық пен пасықтық жасап-таратушылардан сақтануды ескертті. Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһ және Елшісімен соғысқандардың және жер жүзінде бұзақылық жасап жүргендердің жазасы - өлтірілулері, не асылулары, яқи, қол-аяқтарының қиғашталып кесілулері, немесе жерден айдалулары. Бұл - олардың дүниедегі жапасы. Және олар үшін Ахиретте ірі азап бар…» (әл-Мәида сүресі, 33-аят)

Аллаһ Тағала сондай-ақ: «Адамдардан кейбіреулерінің дүние тіршілігіндегі сөзі өзіңді таңырқатады да, Аллаһты жүрегіндегісіне айғақ қылады. Ол - өте сотқар қаскүнем. Қашан беті бұрылса, жер жүзінде сотқарлық істеуге, сондай-ақ егінді, малды жоқ етуге тырысады, ал Аллаһ жауыздықты жақсы көрмейді. Ал қашан оған: «Аллаһтан қорық!» - делінсе, оның паңдығы ұстап, өзін күнәкар етеді. Оған тозақ жетеді[12], нендей жаман орын», - деді.  (әл-Бақара сүресі, 204-206-аяттар)

Біз Оған ғана мадақтар айтылатын және Одан ғана дұға тілейтін Аллаһ Тағаладан бейтбіт тұрғындарға қастандық қылатындарды әшкерелеуін, бізден және барша мұсылмандардан зұлымдықтын бетін бұруын, осы және өзге де мұсылман елдерін барша жаман және қайтарылатын нәрселерден қорғауын және біздің мұсылман  әмірлерімізге, сондай-ақ барлық мұсылман мемлекеттерінің әмірлеріне адамдар мен мемлекеттерге пайда беретін амалдар жасауға көмектесуін жалбарынып сұраймыз. Пайғамбарымыз Мұхаммедке, оның отбасына және сахабаларына Аллаһтың сәлемі мен игілігі болсын.

Ең ірі ғалымдар Комитетінің Кеңесі

---

[1] Суннет – өнеге; әдет; жол. Бүкіл мұсылман үмметі және әрбір жеке мұсылман үшін өмір сүрудегі басшылық ретінде   Мухаммед Пайғамбардың (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) өмір өнегесі аталып тұр. Сүннетті хадистер құрайды. Хадис деп Пайғамбарымыздың (Аллаһтың оған игілігі мен сәлемі болсын) айтқаны, істегені, құптағаны туралы куәгер сөзінен жеткен хабар аталады.

[2] Аят – таңғаларлық құбылыс, белгі; ғажайып; Кұран мәтінінен бөлінетін ең шағын үзінді.

[3] Пәтуа – діни-құқықтық мәселе бойынша беделді құзыретті тұлға шығаратын шешім.

[4] Жәхилиет – нандандық, исламға дейінгі заман,  көпқұдайшылық және пұтқа табынушылық кезең.

[5] Ислам және оған қатысты барлық нәрсе айтылып тұр.

[6] Не көпқұдайшылық, не қарақшылық, зорлық, қирату және сол сияқты қылмыстар айтылып тұр.

[7] Яғни оның өмірін сақтап қалады.

[8] Оң қолы мен сол аяғы айтылып тұр.

[9] Яғни адамдарға Аллаһтың елшілері жіберілгеннен кейін.

[10] Ибн Касир және Әл-Қуртуби – Құранның  көпке әйгілі және көрнекті тәпсіршілері.

[11] Ислам фикхы қоғамының журналы, № 2, 181-бет. ,№ 148 - Шешім, 32-ші сессиясында қабылданған  24.08.2021 ж. (х. 12.01.2022 ж.)

[12] Яғни оған, осы жасағаны үшін, Тозақ жеткілікті жаза болады.

Толығырақ, ендіру